VEREM EĞİTİM VE FARKINDALIK HAFTASI 02-08 OCAK
Verem eğitim ve propaganda haftası 1947 yılından itibaren kutlanmaktadır. Bu yıl 75 ncisi kutlanan bu haftanın amacı toplumu verem enfeksiyonu ve hastalığı hakkında bilgilendirmektir.
Tüberküloz olarak da isimlendirilen veremin etkeni Mycobacterium tuberculosis kompleks basilidir ve yavaş ürer. Tüberküloz basili hava yolu ile bulaşır. Basilin kaynağı hiç tedavi görmemiş ya da düzenli tedavi görmeyen aktif akciğer ve larinks (gırtlak) tüberkülozu hastalarıdır. Bu kişilerden öksürme ve hapşırma ile ortama yayılan mikrop solunum yoluyla alınması sonucu bulaşır. Bulaşmada karşılaşma süresi, ortam genişliği ve havalandırma önemlidir. Bu nedenle aile bireyleri ve yakın çalışma arkadaşlarına en fazla bulaşma olur. Solunum yolu ile tedavi olmayan bir kişi 5-15 kişiyi enfekte eder. Tedavi sonucu mikrop (basil) sayısı kısa sürede azalır ve 2-3 haftada bulaştırıcılık yok olur.
Tüberküloz enfeksiyonu; vücutta tüberküloz basilinin sessiz olduğu bir durumdur. Tüberküloz deri testi (TDT)’nin pozitifleşmesi ile kendini gösterir. Bu kişilerin %5-15’i yaşamlarının bir döneminde tüberküloz hastalığı gelişme riski taşırlar.
Tüberküloz hastalığı; verem ile ilgili klinik belirti ve bulguların ortaya çıktığı durumdur. Hastalığın gelişmesinde bağışıklık sistemini etkileyen hastalıklar (HIV/AIDS, diyabet, kronik böbrek yetmezliği, bazı kanserler, ilaç ve alkol bağımlılığı, tütün kullanımı, silikozis gibi ) ve etkenler rol oynar. Bebek ve çocuklarıda vücut direnci düşük olduğundan hastalığa yakalanma riski fazladır. Bütün doku (saç ve tırnak hariç) ve organları tutabilir, ancak en çok akciğerlerde görülür (%60-70). Diğer en sık görülenler; plevra, lenf bezleri, kemikler, böbrekler ve beyin zarıdır.
Tüberküloz Hastalığı
Hastalık belirtileri:
Genel belirtiler; halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, çocuklarda kilo alamama, ateş, gece terlemesi vb olabilir.
Solunum sistemi belirtileri: öksürük, balgam, öksürükle kan tükürme, göğüs-sırt-yan ağrısı, nefes darlığıdır. Larinks (gırtlak) tüberkülozu ses kısıklığı yapabilir. Diğer organ tutulumlarında ise tutulan organa ait bulgular olabilir. Uzun süren (2-3 haftadan uzun) ve antibiyotik tedavisine rağmen klinik yanıt alınamayan öksürük durumunda tüberkülozdan şüphelenilmesi gerekmektedir.
Hastalık tanısı:
Hastalık belirtileri ve röntgen filmi bulguları (akciğer röntgen filminde değişiklikler) hastalıktan şüphelenmeyi sağlar. Tüberküloz hastalığının kesin tanısı basilin gösterilmesiyle konulur. Balgamda tüberküloz basilinin gösterilmesi, mikroskopta gösterilmesi veya kültürde üretilmesi ile olur.
Tüberkülin deri testi (TDT) vücutta mikrobun bulunduğunu gösterir. Tüberküloz hastalığı yönünden diğer tanı yöntemleri ve semptomların takibi yapılarak ilgili doktor tarafından değerlendirilmelidir.
Bildirimi zorunlu bir hastalık olan tüberküloz tanısı konulan tüm hastalar, tanı konulduğu sağlık kuruluşlarından 24 saat içinde İlçe/İl Sağlık Müdürlüğü’ne bildirilmesi gereklidir. Aynı zamanda Toplum Sağlığı Merkezi Verem Savaş Birimi’ne de kayıt edilir.
Hastalık tedavisi:
Ülkemizde tüberküloz hastalığının tedavisi ücretsiz olarak yapılmaktadır. Uzun süren tedavi için hastaların uyumu önemlidir. Bu nedenle doğrudan gözetimli tedavi (DGT) yöntemi ile hastaların tedavileri yürütülmektedir. Bu yöntem bir sağlık personeli ya da başka bir görevli tarafından her bir doz içirttirilmesidir. Tedavi Toplum Sağlığı Merkezi Verem Savaş Biriminde ya da hastanede başlanması gerekmektedir. Takipleri aylık olarak Verem Savaş birimince yapılmaktadır. Tedaviye başlandıktan sonra bulaştırıcılığı da azalmaktadır. Tedavi ilk dört ay 4 faklı ilaç daha sonra iki ay 2 ilaç ile devam edilerek altı ay sürmektedir. Düzenli ilaç kullanılmaması çoklu ilaca direnç gelişmesine neden olmaktadır. Ülkemizde dirençli tüberküloz hastalarının tedavisi Ankara Atatürk, İstanbul Yedikule, İstanbul Süreyyapaşa, İzmir Suat Seren Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastaneleri ve bazı üniversite hastanelerinde yapılmaktadır.
Bulaştırıcı tüberküloz hastası ile aynı havayı paylaşan ve tüberküloz basiline maruz kalan kişilere “temaslı” denir. Aynı evde yaşayan kişiler başta olmak üzere tüberküloz hastası ile teması olan kişide enfeksiyon gelişimini önlemek ve tüberküloz enfeksiyonu olan kişide tüberküloz hastalığı gelişimini önlemek amacıyla koruyucu ilaç tedavisi verilmektedir. Temaslı muayenesi sonucunda hasta olduğu tespit edilenler tedavi edilir. Hasta olmayan fakat tüberküloz olma riski taşıyan kişilere koruma tedavisi verilir. Koruma tedavisi tek ilaçla ve 6 ay süreyle verilir. Bu tedavinin hastalanmayı %90’a varan oranda önlediği bilinmektedir.
Bacille Calmette Guerin (BCG) aşısı özellikle çocuklarda kanla yayılan ve ağır seyreden tüberküloz hastalığını (menenjit ve miliyer TB) önlemede etkilidir. Doğumdan sonra 2. ayını bitiren bebeklere aile sağlığı merkezleri ve verem savaşı dispanserlerinde ücretsiz olarak yapılmaktadır. Zamanın da BCG aşısı yapılmayan çocuklara altı yaşa kadar yapılabilir, ancak bu durumda önce tüberkülin deri testi (TDT) yapılması gerekir.
Tüberküloz, birey ve toplum sağlığının yanı sıra, ekonomik ve psiko-sosyal kayıplara da neden olmakta, tedavi uyumu ve uzun süreli tedavilerin sürdürebilmesi için sosyal ve ekonomik destekler verilmesi gerekmektedir. Bakanlığımız ile Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı arasında 12.12.2017 tarihinde yapılan protokol çerçevesinde “Psiko-Sosyal ve Mali Kayıp Yaşayan Tüberküloz ve Hastalarına Yönelik Düzenli Nakdi Yardım Programı” başlatılmıştır. Program kapsamında ekonomik ve sosyal güçlükler yaşayan tüberküloz hastalarına 2018 yılı şubat ayından itibaren nakdi yardım verilmeye başlanmıştır.
Dünya’da ve Türkiye’de Tüberküloz
Tüberküloz halen dünya genelinde önemli bir halk sağlığı problemidir. Dünya nüfusunun yaklaşık dörtte biri tüberküloz basili (M. tuberculosis) ile enfektedir. Bu insanların %5-15’inde yaşamlarının bir döneminde tüberküloz hastalığının ortaya çıkma riski olduğu kabul edilmektedir. Tüberküloz çoğunlukla ekonomik olarak üretken yaş grubundaki erişkinleri tutmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün Küresel Tüberküloz 2021 Raporuna göre dünya genelinde tüberküloz görülme sıklığı (insidans) ve tüberkülozdan ölümler düşmektedir.
Tüberküloz hastalarının üçte ikisi 8 ülkededir (Hindistan, Çin, Endonezya, Filipinler, Pakistan, Nijerya, Bangladeş ve Güney Afrika). Tüberküloz dünya genelinde en çok ölüme neden olan 13. nedendir. Tek bir enfeksiyon ajanından olan ölümlerin de COVID-19’dan sonra ikinci sıradaki nedenidir. Dünya genelinde 2020 yılında 1.5 milyon insan tüberkülozdan hayatını kaybetmiştir (Bunlardan yaklaşık 214.000’i HIV+TB hastasıdır). DSÖ tahminlerine göre, dünya genelinde 2000-2020 yılları arasında TB tanı ve tedavisi ile 66 milyon hayat kurtarılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan Küresel Tüberküloz 2021 Raporu’nda tüm ülkeler için tahmini tüberküloz insidans (estimated incidence) ve mortalite hızları hesaplanmaktadır. Türkiye’nin 2020 yılı tahmini TB insidans hızı yüz binde 15, TB mortalite hızı yüz binde 0,55’tir. Aynı raporda Türkiye’nin 2019 yılı yeni ve nüks olgularındaki tedavi başarısı da %83’tir.
Ülkemizde her yıl %3-4 oranında tüberküloz görülme sıklığı azalmaktadır. 2020 yılında verem savaşı dispanserlerine kayıtlı toplam TB vaka sayısı 8.925’dir. Bu hastaların %93,6’sı (8.358 kişi) yeni TB olgusu, %6,4’ü (567 kişi) önceden tedavi görmüş olgulardır. Tüberküloz hastalarının %57,2’si erkek, %41,5’i kadındır. Hastaların 5.215’inde (%58,4) akciğer tüberkülozu varken, 3.123’ünde (%35,0) akciğer dışındaki organlar (lenf bezleri, plevra, kemik, böbrek, beyin vb.) tutulmuştur. 587 hastada ise hem akciğer hem de akciğer dışı tutulum vardır. 2020 yılı hastalarının %15,9’u (1.420 hasta) yabancı ülke doğumlu hastadır.
Burdur’da 2020 yılında toplam tüberküloz hasta sayısı 20’dir ve 44 kişi de temaslı olarak korumaya alınmıştır. Bu hastaların tamamı DGT ile tedaviye alınmıştır. Tüberküloz görülme sıklığı yüz binde 7,5 olarak düşüktür.
Son olarak iki haftadan uzun süren öksürük ile birlikte terleme, halsizlik şikayetleri olan kişilerin verem savaşı dispanserlerine başvurmaları ve tüberküloz yönünden muayenelerinin yapılması hızlı yayılan hastalığın görülme sıklığını azaltmak için önemlidir.
