Kemik İliği Nakli Nedir?
Kan Hücrelerinin yapımını sağlayan ana kök hücrelerin, sağlam bir bireyden (Kök Hücre Bağışçısı) alınarak hasta kişiye nakil edilmesidir. Böylece örneğin Lösemi hastası bir bireyde normal kan yapımı sağlanmış olur.
Kemik iliğinin çalışmadığı ya da yeterli miktarda sağlıklı kan hücresi üretemediği durumlarda, kemik iliği nakli gerekir. Kemik iliği nakilleri birçok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları:
· akut lösemi
· adrenolökodistrofi
· aşırı kansızlık
· kemik iliği yetmezliği sendromları
· kronik lösemi
· hemoglobinopatiler
· hodgkin lenfoma
· bağışıklık yetersizlikleri
· doğuştan metabolizma hataları
· multipl miyelom
· miyelodisplastik sendromlar
· nöroblastom
· non-Hodgkin lenfoma
· plazma hücre bozuklukları
· POEMS sendromu
· birincil amiloidoz
· hodgkin lenfoma
· miyelom
· Allojenik kök hücre bozuklukları
1) Nerede kök hücre bağışında bulunabilirim?
- Size en yakın Kök Hücre Bağışçı Merkezi ve Sabit Kan Alma Merkezlerinde kök hücre bağışı ile ilgili bilgilendirme alabilir ve kök hücre bağışında bulunabilirsiniz.
2) Kimler kök hücre bağışında bulunabilir?
- 18-50 yaşlarında ve fiziken ve ruhen sağlıklı birey olma koşulu aranmaktadır. Türk Kızılay tarafından bağışçı adayı bilgilendirilerek onam formu alınmaktadır. Kemik İliği Bankası veri tabanında kaydı gerçekleşmiş bağışçı adayları 55 yaşına kadar veri tabanında kayıtlı kalır.
3) Kimliğimi bildirmem zorunlu mu?
- Bağışçılar kök hücre bağışı işlemi öncesinde isim-soy isim, doğum tarihi (gün/ay/yıl), T.C. Kimlik Numarasını içeren nüfus cüzdanı ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır. Kimlik ibrazı yasal zorunluluktur.
4) Bilgilendirme ve onam formundaki doldurulması gereken alanları doldurmak zorunda mıyım?
- Kişi kök hücre bağışı için başvurduğunda bilgilendirme ve onam formundaki kişisel ve sağlıkla ilgili soruları eksiksiz cevaplandırarak ve bu formu imzalayarak onaylamak zorundadır. İstenen bilgilerin, özellikle adres ve iletişim bilgilerinin eksiksiz doldurulması, bir hasta ile uyum olması durumunda bağışçı ile iletişime geçme aşamasında önem arz etmektedir. Kök hücre bağışçı adayı olduktan sonra adres veya iletişim bilgilerinizin değişmesi halinde ilerleyen süreçte size ulaşabilmemiz için Türk Kızılay’a başvurarak bilgilerinizi güncellemeniz gerekmektedir.
5) Kan örneği verildiğinde kök hücre bağışında bulunmuş olunuyor mu?
- TÜRKÖK Projesi kapsamında Türk Kızılay kök hücre bağışçı adaylarından bulaşıcı hastalıklar açısından serolojik testlerin çalışılması ve kan grubu belirlenmesi, doku tiplemesi yapılabilmesi için 3 tüp numune alınmaktadır. Bulaşıcı hastalık testlerinin negatif çıktığı durumda bağışçı adaylarının doku tipleme numunesi T.C. Sağlık Bakanlığı Doku Tipleme Laboratuvarı’na teslim edilmekte ve burada analiz işlemleri tamamlanmaktadır. Doku tipleme sonuçları TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veri tabanına aktarılmaktadır. T.C. Sağlık Bakanlığı TÜRKÖK Kök Hücre Koordinasyon Merkezi'ne yapılan hasta başvuruları sonucunda veri tabanı taranmaktadır. Bir hasta ve bağışçı adayı arasında uyum tespit edildiğinde Türk Kızılay sizinle tekrar iletişime geçecek ve yaptığınız bağışla ilgili onayınız istenecektir. Bu aşamadan sonra kök hücre bağışı ile ilgili süreç başlamış olacaktır. Yani ilk aşamada verilen kan örneği gerekli testlerin yapılabilmesi içindir.
6) Kök hücre toplamada hangi yöntemler kullanılıyor?
- Periferik kök hücre toplama ve kemik iliği bağışı yöntemi olmak üzere iki yöntem uygulanmaktadır. Yöntem ile ilgili bağışçı adayının tercihi ön planda tutulmaktadır. Nakil merkezi tarafından hastanın ve bağışçı adayının sağlık durumu göz önünde bulundurularak hangi yöntemin seçileceğine karar verilmektedir.
7) Periferik kök hücre toplama yönteminin kemik iliği bağışı yönteminden ne farkı vardır?
- Periferik yöntemde, 4-5 günlük aşılama (G-CSF uygulama) süreci sonrası kök hücre toplaması yapılmaktadır. Bağışçının hastaneye yatması gerekmemektedir, anesteziye ihtiyaç duyulmaz.
- Kemik iliği yöntemi anestezi eşliğinde gerçekleşmektedir. Aşılamaya ihtiyaç duyulmamaktadır.
8) Kök hücre toplama işleminden sonra bağışçının kök hücreleri bitiyor mu?
- Kök hücreler devamlı olarak kendini yenileyebilme özelliğine sahip olduğu için bağış işleminden sonra bağışçının kök hücreleri belirli bir süre içerisinde tekrar eski sayısına ulaşacaktır.
9) Bağış sonrasında görülen yan etkiler nelerdir?
- Periferik kök hücre bağışında, aşı uygulaması sonrasında kök hücre toplanmasının ardından; geçici halsizlik hissi, ateş, geçici grip benzeri belirtiler, genel vücut ağrıları; dalak bölgesinde dolgunluk hissi görülebilir.
- Kemik iliği bağışında, dikiş gerektiren bir kesi oluşmaz. Verici, genellikle ertesi gün kan tetkikleri yapıldıktan sonra taburcu edilir. Ancak, kalça bölgesinde 1-2 gün sürebilen bir ağrı meydana gelebilir. Anesteziye bağlı olarak geçici boğaz ve baş ağrısı gözlenebilir.
10) Bağış sonrasında görülen yan etkiler kalıcı mıdır?
- Kemik iliği toplama ve Periferik kök hücre toplama işlemlerinde oluşabilecek yan etkiler düşük olasılıkla görülebilecek etkiler olup, 1-3 hafta içinde etkisini kaybeder.
11) Periferik kök hücre toplama yönteminde uygulanacak olan 5 günlük aşı periyodunda bağışçının işinden izin almasına gerek var mıdır?
- Aşılama süreci aferez merkezlerinin bulunduğu yerlerde yapılmaktadır. Eğer yaşadığınız şehirden farklı bir şehirde bulunan aferez merkezinde işlemler yapılacaksa iş yerinize işlemlerin gerçekleşeceği günler için T.C. Sağlık Bakanlığı TÜRKÖK Kemik İliği Bankası tarafından bilgilendirilme yazısı yazılmaktadır.
12) Bağışçının ilk bağışından sonra, başka bir hasta ile tekrar doku eşleşmesi olursa, tekrar bağışçı olabilmesi için ne kadar süre geçmeli?
- TÜRKÖK Projesi kapsamında bir hastayla uyumunuz tespit edildiğinde ve sizden kök hücre toplama işlemi gerçekleştirildiğinde veri tabanında 1 yıl boyunca inaktif hale getirilmekte olup, tarama yapılmamaktadır. 1 yılın sonunda TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veri tabanından aksi bir talebiniz olmadıysa kaydınız otomatik olarak aktif hale getirilecektir. Kök Hücre toplama işleminden sonra hücre sayısının yeterli miktara ulaşmasını beklemek açısından 3 aylık bir süre yeterlidir.
13) Kök hücre bağışında bulundum. Yurt dışındaki bir hasta ile eşleşme olasılığım var mı?
- 05.04.2016 tarihi itibari ile TÜRKÖK Ulusal Kemik İliği Bankası’nın, Dünya Kemik İliği Bankası’na üyelik işlemleri tamamlanması ile yurt dışı hastalar için TÜRKÖK Ulusal Kemik İliği Bankası’ndan tarama yapılabilmekte ve eşleşme olabilmektedir.
14) Yurt dışında bir hasta ile eşleşme olursa bağışçı yurt dışına gidecek mi?
- Bağışçının onay vermesi durumda kök hücre toplama işlemi TÜRKÖK’ün belirlediği ülkemizdeki uygun bir aferez (toplama) merkezinde yapıldıktan sonra toplanan kök hücreler hastanın bulunduğu ülkeye gönderilecektir.
15) Yurt dışında yaşıyorum, Türk Kızılay’a bağışta bulunabilir miyim?
İletişim bilgilerinize rahat ulaşılabilmesi açısından bulunduğunuz ülkedeki kemik iliği bankasına başvuru yapmanız daha doğru olacaktır. Türkiye olarak dünyadaki diğer Kemik İliği Bankaları’ndan da tarama yapabildiğimiz için sizin verilerinize uygun bir hasta eşleşmesi olduğunda sizinle iletişime geçilebilecektir.
16) Bağışçıların verileri neden dünyadaki diğer kemik iliği bankaları ile paylaşılıyor?
- Dünya’nın her yerinde kök hücreye ihtiyacı olan hasta sayısı oldukça fazladır. Buna karşılık bu hastalar için gerekli olan sağlıklı kök hücrelerin, hastaların dokusu ile uyuşma olasılığı çok düşüktür. Tüm bunlar düşünüldüğünde bu olasılığı arttırmanın tek yolu, milyonlarca bağışçının doku analizini içeren dünyadaki bütün kemik iliği bankalarının verilerinin paylaşıldığı bir havuzun oluşmasından geçmektedir. Halen ülkemizdeki hastalar için de TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veri tabanında eşleşen bağışçı adayı bulunamadığında kemik iliği taraması bu havuzdan yapılmaktadır. Bu nedenle ülkemize ait veri tabanı dünyadaki bütün kemik iliği bankalarının verilerinin paylaşıldığı havuz ile paylaşılmaktadır.
17) Daha önce kök hücre bağışında bulundum, tekrar bağış yapabilmek için Türk Kızılay’a yeniden başvuruda bulunabilir miyim?
- Kök hücre bağışçısı adayı olmak için bir defa örnek vermeniz yeterlidir. İkinci bir kayda gerek bulunmamaktadır.
18) Kök Hücre bağışı yaptım, geri dönüş olmadı. Tekrar numune vermeme gerek var mıdır? Ne yapabilirim?
- Türk Kızılay'a kök hücre bağışçısı adayı olmak için bir kere numune vermiş olmanız yeterlidir. Türk Kızılay'a vermiş olduğunuz numuneler kök hücre bağışı işlemi değildir, kök hücre bağışçı adayı olmanızı sağlar. Kök hücre bağışçı adaylarına ait doku verileri TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veri tabanında 55 yaşına kadar saklanmaktadır. Bir hasta ile uyumunuzun gerçekleşmesi durumunda sizinle iletişime geçilecektir. Uyum tespit edilmediği sürece tarafınıza geri dönüş yapılmayacaktır.
19) Düzenli ilaç kullanıyorum. Kök hücre bağışlayabilir miyim?
- Kronik hastalığı olan ve bu yüzden düzenli ilaç kullanması gereken kişilerin ilgili durumlarını mutlaka Türk Kızılay’a bildirmesi gerekmektedir.
20) Bir hasta adına bağış yapmak istiyorum. Ne yapabilirim?
Bağışçı adayı kazanım çalışmalarımızı tek bir hastaya yönelik yapmamakta, belki de ileride bir eşleşme olduğunda vazgeçmeyecek bağışçı adayları kazanımına yönelik yapmaktayız. Tüm hastalar için bağışçı adayı olmayı kabul ediyor, herhangi bir hasta ile bir eşleşme durumunda kök hücre bağışında bulunmak istiyorsanız Türk Kızılay merkezlerine başvurabilirsiniz.
21) Türk Kızılayı ne yapacak?
Sağlık Bakanlığı ve Türk Kızılayı arasında imzalanan Kök Hücre Protokolü çalışmaları gereği olarak Kızılay; Kök Hücre Bağışçısı kazanacaktır. Kök Hücre Bağışçılarından alınacak bir tüp kan, Sağlık Bakanlığı’nın belirlediği merkez laboratuvarlara gönderilecek ve “Doku Tipleme Testleri” yapılacaktır. Böylece bağışçı veri tabanı oluşturulacaktır.
22) Sağlık Bakanlığı ve Türk Kızılayı’nın çalışma şekilleri nasıl olacaktır?
İki başlık altında inceleyecek olursak;
1. Kızılay, Gönüllü Verici Adaylarının kazanımı, sisteme veri girişlerinin yapılması ve serolojik testlerinin gerçekleştirilmesinden sorumlu olacaktır.
2. Bakanlık, Gönüllü Verici olmayı kabul eden adayların doku tipleme testlerini belirlediği Doku Tipleme Laboratuvarlarında (DTL) yapılmasını, ihtiyaç sahibi hastalar ile eşleştirilmesini ve Gönüllü Vericilerin bağış işlemleri süresince gerçekleştirilecek ulaşım, konaklama, refakat ve nakil sonrası sağlık hizmetlerinin verilmesini sağlayacaktır.
Daha fazla bilgi için: https://turkok.saglik.gov.tr/ internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
