Serebral palsi, yani beyin felci insan vücudundaki kasların hareketlerini, tonusunu veya vücudun duruşunu etkileyen bir grup fiziksel engel durumuna verilen isimdir. Serebral Palsi çoğunlukla doğumdan önce olmak üzere olgunlaşmamış beynin gelişmesi sırasında meydana gelen hasardan kaynaklanır. Serebral palsi beyin felci olarak da ifade edilebilir. Bu durum temelde motor becerilerini, hareketleri ve kasların tonusunu etkiler. Bu hastalık kısaca vücut duruşu ve kas aktivitesi ile ilgili problemleri tanımlar.
Bu sebeple serebral palsinin belirti ve semptomları bebeklikte veya okul öncesi yıllarda ortaya çıkar. Genel olarak hareket bozukluklarına ve bunlarla ilgili anormal reflekslere, uzuvların ve gövdenin gevşekliğine veya sertliğine, anormal pozisyonda durmaya, istemsiz hareketlere, kararsız yürümeye veya bunların bir kombinasyonuna neden olur.
Serebral palsi geçiren bireyler yutma problemleri yaşayabilirler ve genellikle göz kaslarındaki bir dengesizlik nedeniyle gözlerini aynı nesneye doğru odaklamakta güçlük çekebilirler.
Serebral Palsi belirtileri nelerdir?
Çocuğun özellikle hareket gelişimi yaşıtlarına göre gerideyse, örneğin daha geç oturmuş, daha geç emeklemiş veya daha geç yürümeye başlamışsa; kol ve bacakları normalden daha gergin veya gevşekse; duruşu, oturuşu normalden farklıysa serebral palsi'den şüphelenilmelidir.
Serebral palsi her hastada aynı belirtileri vermez. Bazı çocuklarda etkilenen kaslar normalden gergin (kasılı) durumdadır ve hastanın hareketlerini kısıtlar. Bazı çocuklardaysa kaslar fazlasıyla gevşektir ve hasta vücudunu istediği gibi yönetemez. Bazen istem dışı vücut hareketleri de görülebilir. Bazı hastaların vücudunun bir yarısı, bazılarının sadece bacakları, bazılarının ise tüm vücudu etkilenebilir. Boğaz kaslarının etkilenmesi sonucu konuşma güçlüğü de olabilir. Beyin hasarının ağır olduğu durumlarda görme ve işitme sorunları ve bir ölçüde zeka geriliği de görülebilir. Sonuçta serebral palsili çocuklarımız kendi kaderlerine bırakıldığında toplumda ciddi bir işgücü kaybı ve sağlık harcamalarında artış olması kaçınılmazdır. Bu yüzden bu çocuklarımızın üreten birer birey olarak topluma kazandırılmaları büyük önem taşımaktadır.,
Serebral Palsi Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
Çoğu zaman hastalığın sebebi bulunamamakla birlikte, bilinen en sık sebepleri arasında hamilelik ve doğum sırasındaki bazı etkenler yer alır. Bu etkenler arasında erken (prematüre) doğum, gebe annede tansiyonun yükselmesi veya düşmesi, kan uyuşmazlığı, hamileyken geçirilen kanamalar ve enfeksiyonlar sayılabilir. Uzamış ve zor bir doğum esnasında bebeğin oksijensiz kalması veya doğumdan sonra geçirilen ağır iltihabi hastalıklar, kafa darbeleri, yüksek ateş serebral palsi'ye yol açabilir. Bu olayların çoğu önlenebilir; sağlıklı ve kontrollü hamileliğin ardından, doğumun tıbbi olanakları yeterli merkezlerde yapılması ile serebral palsi vakalarının sayısı önemli ölçüde azaltılabilir. Serebral palsi her 1000 bebekte 1,5 - 3 oranında görülen önemli bir halk sağlığı sorunudur.
Serebral palsi için risk faktörleri, doğum öncesi dönem, doğum sürecinde ve doğum sonrası dönemde olmak üzere, 3 dönemde incelenir.
Doğum öncesi dönemde serebral palsi için çeşitli risk faktörleri bulunur:
- Anne karnındayken geçirilen enfeksiyonlar,
- Kanamalar,
- Servikal yetmezlik (genellikle ikinci trimesterde tekrarlayan gebelik kayıplarının nedeni olan rahim boynunun gebeliğin devamını sağlayacak ölçülerden daha geniş olması durumu)
- Çoğul gebelikler,
- Doğuştan gelen beyin gelişim anormallikleri,
- Annenin hastalıkları,
- Çeşitli ilaçlar,
- Plasenta anormallikleri,
- Genetik rahatsızlıklar
Doğum esnasında da birçok neden serebral palsiye neden olabilir.
Kan dolaşımında bulunan eritrositlerin amacı oksijenin taşınmasıdır ve bu taşıma işlemini bünyelerinde barındırdıkları hemoglobin sayesinde gerçekleştirirler. Anne karnında bulunan bebekteki hemoglobin çeşidi ile doğumdan sonra bebeğin vücudunda üretilen hemoglobin farklılık gösterir. Hemoglobin türleri arasındaki bu geçiş döneminde, bebeklerin vücudu anne karnındaki yaşama ait hemoglobinin temizlenmesinde sorun yaşarsa, bilirubin adı verilen madde kanda birikir ve yüksek seviyelere ulaştığında bebeklerin beyni üzerine toksik etki yapar.
Bu durum kernikterus olarak adlandırılır ve bebeklerdeki yüksek bilirubin seviyesinin beyin fonksiyonlarını bozmasını ifade eder. Kernikterus dışında doğum süreci ile ilgili birçok durum da serebral palsi nedeni olabilir:
- Hipoksi ve iskemi olarak adlandırılan, bebeğin doğum esnasında yeterince oksijen alamaması sonucu beyin dokusunda hasar meydana gelmesi ,
- Bebeğin beyni ve beyin çevresindeki yapılarında meydana gelen enfeksiyonlar,
- Prematüre doğum,
- Düşük doğum kilosu
Doğum sonrası dönemde ise bebeğin kafasının travmaya maruz kalması, menenjit (beyni çevreleyen zarların iltihaplanması) ve ensefalit (beyin dokusunun iltihaplanması) gibi nedenlere bağlı olarak serebral palsi gelişebilir.
Serebral Palsi Tanısı Nasıl Konur?
Serebral palsi tanısı, genel olarak hastanın öyküsü, fizik muayene sonuçları ve sinir sisteminin görüntüleme yöntemlerinden elde edilen bilgiler doğrultusunda konur.
Hekim tarafından gerçekleştirilen fizik muayenede oturma ve ayağa kalkma, yürüme, vücudun duruşu, derin tendon refleksleri ve kasların gerginliği değerlendirilir. Hastalığa dair belirti ve bulguların hangi durumlarda eşlik ettiği araştırılır.
Görüntüleme yöntemlerinden manyetik rezonans görüntüleme (MRI) beyinde serebral palsiye neden olan lezyon ya da rahatsızlığın belirlenmesini sağlayabilir. Manyetik rezonans görüntüleme beynin anatomik yapılarının bilgisayarlı tomografiye göre daha detaylı incelemenmesine imkan verir.
Yendidoğan bebeklerde ve süt çocuklarında görüntüleme yöntemlerinden ultrasonografi kullanımı ile beyin dokusunda meydana gelmiş bir kanama ya da anormallik tespit edilebilir.
Nöbetlerle seyreden bir serebral palsi varlığında EEG (elektroensefalografi) çekilerek, hastanın beyin dalgalarında herhangi bir anormallik olup olmadığına bakılabilir.
Ailede daha önce serebral palsili birey varlığında ya da beyin gelişimi ile ilgili anormallikler varlığında altta yatan nedenin tespit edilmesi amacıyla genetik danışma hizmetlerinden fayladalanılabilir.
Serebral Palsi tedavi edilebilir mi?
Serebral palside oluşmuş beyin hasarını geriye döndürmek mümkün değildir, fakat serebral palsili çocuk modern tıbbın destek tedavileriyle pek çok becerisini ilerletebilir. Tedavinin en önemli unsuru ailenin desteği ve yoğun ilgisidir. Tedavide Çocuk Nörolojisi, Fizik Tedavi, Ortopedi, Çocuk Ruh Sağlığı, Beslenme, Beyin Cerrahisi, Göz, Kulak-Burun-Boğaz Bölümleri rol alır. Bu bölümlerin her birinin hastanın hayatını kolaylaştıracak katkıları olacaktır. Kas gevşetici ilaçlar, fizik tedavi, çeşitli ortezler, botulinum toksini (botoks) enjeksiyonları, kas ve kemikleri ilgilendiren cerrahi işlemler ve kas-hareket-konuşma eğitim programları çocuğun durumuna göre seçilerek uygulanır. Bu yöntemler sayesinde serebral palsili çocuklarımızın yetenek ve becerileri geliştirilebilir, kendisinin ve ailesinin hayat kalitesi büyük ölçüde artırılabilir. Sonuç olarak serebral palsili çocuklarımız üreten birer birey olarak topluma kazandırılabilir.
Serebral Palsi İle Yaşam
Bir çocuğa serebral palsi gibi bir engellilik teşhisi konulduğunda, tüm aile yeni zorluklarla karşı karşıya kalır. Bununla başa çıkmak için çeşitli adımları atmak önemlidir. Öncelikle çocuğun bağımsızlığı teşvik edilmelidir. Ne kadar küçük olursa olsun bağımsızlık konusunda her türlü çaba teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.
Ebeveyn çocuğun sağlık bakım ekibinin en önemli parçasıdır. Ebeveyn çocuk adına konuşmaktan çekinmemeli ve doktorlarınız, terapistlere ve öğretmenlere sorular sorup bilgi edinmekten korkmamalıdır.
Bir destek çemberi bireye ve ailesine serebral palsinin etkileriyle başa çıkmada büyük fayda sağlayabilir. Doktor, toplumdaki destek gruplarını, organizasyonları ve danışmanlık hizmetlerini bulmaya yardımcı olabilir. Bu sayede benzeri durumdaki diğer bireylerin deneyimlerinden faydalanmak mümkün olabilir.
